Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ
ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ.

Στις σύγχρονες πυρηνικές και ταυτόχρονα παιδοκεντρικές οικογένειες οι γονείς συμπεριλαμβάνουμε, πλέον, στις ανάγκες των παιδιών μας την ψυχολογική τους υποστήριξη ως απαραίτητο ψυχοπνευματικό εφόδιο και ως βασική παράμετρο της διαπαιδαγώγησής τους.
Ωστόσο, το τεράστιο εύρος του όρου «ψυχολογική υποστήριξη», καθώς και οι δυσκολίες που προκύπτουν κατά την εφαρμογή του σε πρακτικό επίπεδο, συχνά μας οδηγούν σε σύγχυση, σε αντιφατικές συμπεριφορές απέναντι στα παιδιά μας και δημιουργούν ερωτήματα για το πώς μπορεί αυτή να επιτευχθεί με αποτελεσματικό τρόπο.
Όταν λέμε ψυχολογική υποστήριξη δεν εννοούμε ότι εμείς ως γονείς αποτελούμε το δεκανίκι των παιδιών μας όπου ακουμπάνε πάνω μας ή ότι τους δανείζουμε τα δικά μας πόδια για να περπατήσουν, αλλά εννοούμε ότι τα βοηθάμε να σταθούν στα ποδιά τους και τα ετοιμάζουμε να αντιμετωπίσουν τις όποιες προκλήσεις εμφανίζονται και θα εμφανιστούν στην πορεία της ζωής τους.
Έτσι, ψυχολογική στήριξη σημαίνει κυρίως ενίσχυση της θετικής αυτοεκτίμησης.
Αυτοεκτίμηση είναι ένα βασικό ανθρώπινο συναίσθημα που μεταφράζεται στο « ποια εικόνα έχω για τον εαυτό μου». Είναι μια διαδικασία που αρχίζει από την νηπιακή ηλικία και κάθε μετέπειτα εμπειρία επηρεάζει θετικά ή αρνητικά αυτό το συναίσθημα. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι όλοι οι άνθρωποι με τους οποίους συναναστρεφόμαστε (δάσκαλοι, συμμαθητές, συγγενείς, γείτονες και κυρίως γονείς) αποτελούν βασικούς παράγοντες στην εικόνα που θα σχηματίσουμε για τον εαυτό μας. Αν, δηλαδή, πιστεύουμε σ? αυτόν, αν μας θεωρούμε ικανούς να ανταποκριθούμε σε απαιτήσεις, οπότε έχουμε θετική αυτοεκτίμηση ή αν νομίζουμε ότι δεν αξίζουμε, ότι είμαστε ανίκανοι να τα βγάλουμε πέρα, οπότε και σχηματίζουμε αρνητική αυτοεκτίμηση.
Ας, δούμε, λοιπόν, ποιος είναι ο ρόλος μας ως γονείς, με ποιους τρόπους, δηλαδή, μπορούμε να ενισχύσουμε την εικόνα που έχουν τα παιδιά μας για τον εαυτό τους ώστε να αποκτήσει η αυτοεκτίμησή τους θετικό πρόσημο.
Πρώτα- πρώτα οφείλουμε να φροντίσουμε για τη συναισθηματική κάλυψη των παιδιών μας. Το ότι τα αγαπάμε είναι βέβαιο. Πρέπει όμως και να τους το δείχνουμε. (Να τα αγκαλιάζουμε, να τα φιλάμε, να εκφράζουμε τη χαρά μας όταν συναντιόμαστε στο σπίτι κλπ). Οι εκδηλώσεις στοργής πείθουν το παιδί ότι είναι σημαντικό για μας να το έχουμε κοντά μας, το μαθαίνουν να εξωτερικεύει τα συναισθήματά του και το κάνουν ικανότερο να αντιμετωπίσει δυσκολίες.
Κι εκείνα μας αγαπούν και αισθάνονται την ανάγκη να το δείξουν. Ας είμαστε ανοιχτοί στις τρυφερές εκδηλώσεις τους, ακόμα κι αν η στιγμή κρίνεται από μας ακατάλληλη. Είτε επειδή είμαστε κουρασμένοι είτε επειδή ασχολούμαστε με κάτι άλλο. Κι αυτό γιατί δημιουργούμε έτσι τις προϋποθέσεις για μια καλή επικοινωνία μαζί τους.
Επίσης, όταν έχουμε περισσότερα από ένα παιδιά, οφείλουμε ν? αποφεύγουμε τις διακρίσεις και τις συγκρίσεις γιατί:
– το αντιλαμβάνονται αμέσως τα παιδιά,
– αισθάνονται πως πρέπει να ανταγωνιστούν μεταξύ τους για να διεκδικήσουν την αγάπη μας,
– έχοντας την ανάγκη να συγκριθούν με κάποιον για να υπολογίσουν την αξία τους και τις ικανότητές τους, τα ωθούμε στην «παγίδα» της σύγκρισης, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι φιλονικίες μεταξύ τους και το μεν χαϊδεμένο παιδί να υπερεκτιμά τον εαυτό του και η αυτοεκτίμηση να μετατρέπεται σε υπέρμετρο εγωισμό κάνοντάς το εν τέλει δυστυχισμένο, το δε άλλο παιδί να αποκτά χαμηλή αυτοεκτίμηση,
– η αγάπη μας στα παιδιά πρέπει να είναι μοιρασμένη ισότιμα. Να συνειδητοποιήσουμε ότι το κάθε παιδί είναι μοναδικό. Έχει τα χαρίσματά του και τις ικανότητές του. Ας το αφήσουμε να είναι ο εαυτός του. Και όταν τα παιδιά μας φιλονικούν, καλό είναι να μην παίρνουμε το μέρος κανενός.
Συναισθηματική ανάγκη των παιδιών μας είναι, επίσης, το ενδιαφέρον μας και λίγος χρόνος αφιερωμένος αποκλειστικά σ? αυτά.
Να κουβεντιάζουμε φιλικά μαζί τους. Να μας εκθέτουν ό,τι εκείνα θέλουν.
Να τα ρωτάμε τι τους αρέσει περισσότερο, σε τι νομίζουν ότι τα καταφέρνουν καλύτερα, τι τους δίνει χαρά κλπ. Να εκφράζουμε κι εμείς αντίστοιχα πράγματα για να αισθάνεται το παιδί ισότιμος συνομιλητής και γιατί όχι, να παίζουμε μαζί του.
Να δείχνουμε εμπιστοσύνη στο παιδί μας.
Η εμπιστοσύνη είναι έμπρακτη εκδήλωση της αγάπης.
Ενισχύει τον αυτοσεβασμό, την υπευθυνότητα και την ωριμότητα αφού το παιδί καταλαβαίνει ότι περιμένουμε κάτι σημαντικό απ?αυτό.
Το αν θα ανταποκριθεί στις προσδοκίες μας και τις επιλογές του είναι ενδεικτικό για το τι αισθάνεται για τον εαυτό του. Και βέβαια, εμπιστευόμαστε το παιδί για κάτι που είναι δυνατό να καταφέρει. Σε αντίθετη περίπτωση χάνει εντελώς την πίστη στον εαυτό του.
Έτσι, συναισθηματική κάλυψη, χρόνος, ενδιαφέρον και εμπιστοσύνη είναι τα δικά μας μέσα να ενισχύσουμε ψυχολογικά το παιδί μας.
Συχνά οι γονείς ρωτούν:
– Πως μπορώ να εξασφαλίσω καλή επικοινωνία με το παιδί μου;
? Δίνω προσοχή σε ό,τι λέει.
? Του αφήνω χρόνο για να εκφραστεί και δεν παρεμβαίνω. Έτσι του δείχνω πόσο αξιόλογα και ενδιαφέροντα είναι τα όσα λέει.
? Αποδέχομαι τα συναισθήματά του όποια και αν είναι, ακόμα και τα αρνητικά (απογοήτευση- οργή-θυμός) και τα σέβομαι. Επειδή τα συναισθήματά μας δε συμπίπτουν με τα δικά του δε σημαίνει ότι δεν είναι άξια σεβασμού.
? Δέχομαι τις διαφορετικές από μένα απόψεις και προτιμήσεις του.
Π. χ. εκείνο προτιμά τον αθλητισμό, ενώ εγώ το διάβασμα. Ας μην αξιολογούμε αρνητικά ό,τι του αρέσει.
? Επιδοκιμάζω έντονα μια πράξη του που με ικανοποιεί ή κάτι καινούργιο που έμαθε να κάνει. ΄Ετσι, του προσφέρω ικανοποίηση και το ωθώ στην επανάληψη αυτής της συμπεριφοράς.
? Αναγνωρίζω στο παιδί το δικαίωμα να έχει την προσωπική του ζωή. Ας μην εξαρτάμε την ευτυχία ή τη δυστυχία μας από τις πράξεις του. Έτσι, το αποθαρρύνουμε να μας ξαναμιλήσει.
? Δεν το κοροϊδεύω, δεν του αποδίδω αρνητικούς χαρακτηρισμούς και δεν το αποπαίρνω.
Όταν κοροϊδεύουμε το παιδί, αισθάνεται αδέξιο και ανίκανο. Όταν νιώθει ότι «ντροπιάζεται» δε βελτιώνεται. Χειροτερεύει. Ο σαρκασμός αναιρεί το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια. Και αν οι γύρω μας δεν την εκτιμούν, τη χάνουμε, χάνοντας ταυτόχρονα και την αυτοπεποίθησή μας.
Όταν του αποδίδουμε αρνητικούς χαρακτηρισμούς π. χ. «παλιόπαιδο», «χαζό», «τεμπέλη», «αργόστροφο», «βρωμιάρη», « κακομαθημένο», «μπουμπούνα», κ.λ.π το ωθούμε να υιοθετήσει συμπεριφορές που ανταποκρίνονται στους χαρακτηρισμούς αυτούς, πράγμα καταστροφικό για την αυτοεκτίμησή του και την εξέλιξη της προσωπικότητάς του.
Όταν το αποπαίρνουμε π. χ. λέμε « δεν κάνεις τίποτε σωστό» τότε ή η φράση αυτή γίνεται «καθρέφτης» και βλέπει εκεί έναν ανίκανο εαυτό ή το οδηγεί σε δυναμική αντίδραση οπότε και μεγαλώνει το χάσμα και η απόσταση από τους γονείς. Και στις δύο περιπτώσεις θα λειτουργήσει αρνητικά για την εξέλιξή του.
Ας δώσουμε έμφαση στην εκτίμησή μας για το παιδί. Ας εκμεταλλευτούμε όσες ευκαιρίες μας δίνει για να εκφράζουμε την ικανοποίησή μας με έπαινο. Ας τους λέμε μπράβο.
Τέλος, ας είμαστε προσεκτικοί στη δική μας συμπεριφορά.
Ας προσπαθούμε να είμαστε καλοσυνάτοι, ακόμα κι όταν κάνει κάτι που μας ενοχλεί, γιατί η έντονη αντίδραση οδηγεί ή στην επιθετικότητα ή στην εσωστρέφεια.
Ας το παρακαλούμε με ευγένεια να κάνει κάτι και όχι να το διατάζουμε. Έτσι, ενισχύουμε την εικόνα του σεβασμού προς τους άλλους και του αυτοσεβασμού του.
Ας μην κηρύττουμε. Αν το παιδί μας πλησιάζει και ζητά αναγνώριση συναισθημάτων κι εμείς απαντάμε λογικά με επιχειρήματα, τότε νιώθει πως δεν το καταλαβαίνουμε. Αν αναλύουμε υπερβολικά ή επαναλαμβάνουμε πράγματα αισθάνεται ότι υποβιβάζεται η νοημοσύνη του και ότι δεν το εμπιστευόμαστε.
Ένα άλλο σύνηθες ερώτημα των γονέων είναι:
Ποιες αξίες πρέπει να διδάσκουμε στο παιδί μας ώστε να το οδηγήσουμε σε μια θετική εικόνα του εαυτού του;
? Πρώτα-πρώτα ΕΠΙΜΟΝΗ. Στις καθημερινές του ασχολίες, στην εκμάθηση του καινούργιου, στις προσωπικές του επιδιώξεις.
? ΥΠΟΜΟΝΗ και ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΟ. Βασικές αρχές της κοινωνικοποίησης. Να καταλάβει το παιδί ότι όταν αναβάλουμε τη διατύπωση ενός αιτήματος μέχρι να βρούμε την κατάλληλη στιγμή, όταν δεν διακόπτουμε τους άλλους από κάποια σημαντική γι αυτούς ασχολία, όταν συγκρατούμε τις εκρήξεις μας, κερδίζουμε την αποδοχή τους και η αποδοχή των άλλων μας βοηθά να εκτιμήσουμε τον εαυτό μας.
? ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ. Μέσα απ? αυτή δημιουργείται αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Τα μοναχικά άτομα δεν μπορούν να συνεργαστούν γιατί δεν εμπιστεύονται τους άλλους, Παράδειγμα συνεργασίας μπορεί να γίνει η οικογένεια
? ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ. Δηλαδή συνέπεια λόγου και πράξης και εκπλήρωση των υποσχέσεων που δίνει.
? ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ. Μας συμφιλιώνει με τον εαυτό μας. Και, βέβαια, δεν μπορούμε να την απαιτούμε από το παιδί όταν εμείς δεν είμαστε ειλικρινής μαζί του.
? ΕΡΓΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. Να κατανοήσει το παιδί ποια είναι η αξία της για την οικογένεια, την κοινωνία και κυρίως για τον εαυτό του.
? ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ. Μπορούμε να τα μάθουμε να είναι δίκαια πριν ακόμα κατανοήσουν θεωρητικά την αφηρημένη έννοια της δικαιοσύνης, μαθαίνοντάς τους την αξία της ηθικής συμπεριφοράς π.χ. τι κάνω όταν βρίσκω χρήματα στο δρόμο ή στην αυλή του σχολείου, γιατί είναι κακό να αντιγράφω στην τάξη κλπ. Επίσης, μαθαίνοντάς τα να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Τα παροτρύνουμε να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους και να συμμετέχουν ισότιμα σε οικογενειακές συζητήσεις. Αποφεύγουμε τις υπερβολές γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να τα οδηγήσουμε σε εγωιστικές συμπεριφορές με παράλογες διεκδικήσεις.
? ΟΡΓΑΝΩΣΗ. Να το μάθουμε να βάζει τάξη στα πράγματά του γιατί έτσι κάνει οικονομία χρόνου και δυνάμεων.
? ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ. Να μην ντρέπεται για την τάξη στην οποία ανήκει ή για την πολιτιστική του ιδιαιτερότητα αν είναι παιδί οικογένειας οικονομικών μεταναστών, προσφύγων κλπ. Η πνευματική μας κληρονομιά και οι πολιτιστικές μας καταβολές επηρεάζουν άμεσα τα αισθήματα που τρέφουμε για τον εαυτό μας.
Μια ακόμη απορία των γονιών είναι:
Μπορούμε να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθηση των παιδιών μας θέτοντας όρια-κανόνες και απαιτώντας πειθαρχία απ?αυτά;
Η απάντηση είναι ΝΑΙ. Οι κανόνες και η οριοθέτηση των παιδιών όχι μόνο συμβιβάζονται με την αυτοεκτίμηση αλλά και επιβάλλονται.
Όμως τα όρια και οι κανόνες για να είναι αποτελεσματικά πρέπει να μπαίνουν κάτω από όρους. Ποιοι είναι αυτοί;
1. Ορίζουμε με σαφήνεια τους κανόνες που θέλουμε το παιδί να τηρεί και είμαστε βέβαιοι ότι τους κατανόησε. Οι κανόνες θα πρέπει να το προστατεύουν σωματικά και συναισθηματικά από κακοτοπιές, να το κάνουν υπεύθυνο και να συμβάλουν στην αποδοχή του από το περιβάλλον, ώστε να του δημιουργήσουμε αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς.
2. Πρέπει να καθορίζουμε τις αρμοδιότητες και τις υποχρεώσεις του παιδιού. Έτσι το παροτρύνουμε ν? αναλάβει ευθύνες, να θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο μέλος της οικογένειας και το βοηθάμε να συναισθανθεί τις ικανότητές του και την αξία των ικανοτήτων αυτών.
3. Οι απαιτήσεις μας απ? το παιδί θα πρέπει να είναι λογικές. Ελέγχουμε μήπως υπερεκτιμήσαμε τις δυνατότητες του παιδιού και περιμένουμε απ? αυτό υπερβολικά πράγματα. Είναι ώριμο το παιδί να κατορθώσει ό,τι του ζητάμε; Γιατί απαιτούμε; Για να νιώσουμε υπερήφανοι ή για να στρέψουμε το παιδί σε στόχους που θα ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή του και θα το βοηθήσουμε ν? αποκτήσει μια πετυχημένη εμπειρία κεντρίζοντάς του το ενδιαφέρον ;
4. Δεν αναλαμβάνουμε εμείς τις υποχρεώσεις των παιδιών. Τα καθοδηγούμε ευγενικά και τους αφήνουμε περιθώριο σφάλματος και επανόρθωσης.
5. Δεν υποχωρούμε και δεν αναιρούμε τους περιορισμούς. Συχνά το παιδί νομίζει ότι έχει τρόπους να μας κάνει ό,τι θέλει. Κι αυτοί είναι συνήθως κλάμα, επιμονή, γκρίνια, εκβιασμοί.
6. Δε συγκρουόμαστε μαζί του για το ποιος θα επιβληθεί.
Γιατί μια τέτοια σύγκρουση δίνει έμφαση στη δύναμη και όχι στα συναισθήματα. Το παιδί λόγω της μειονεκτικότερης θέσης μέσα στην οικογένεια νιώθει ανίσχυρο.
7. Δεν απαιτούμε τυφλή υπακοή. Αν εξηγούμε κάθε φορά στο παιδί το λόγο για τον οποίο ζητάμε να κάνει κάτι, νιώθει καλύτερα και γίνεται πιο συνεργάσιμο.
8. Δείχνουμε εμείς συνέπεια στην εφαρμογή των κανόνων.
Η στάση μας λειτουργεί ως παράδειγμα για το παιδί.
9. Σεβόμαστε το παιδί ακόμη κι όταν το τιμωρούμε.
Σκοπός της τιμωρίας είναι η ανάγκη να διδαχθεί από τα σφάλματά του και να υπακούει, επειδή έτσι νιώθει καλύτερα με τον εαυτό του και όχι επειδή θα φοβάται.

Αν τα παραπάνω θεμελιωθούν στην παιδική ηλικία τότε η εξέλιξη της εφηβικής ηλικία που ακολουθεί, μιας ηλικίας με δυσκολίες και ιδιαιτερότητες, θα είναι ομαλή σε όλα τα επίπεδα. Στην ολοκλήρωση της κοινωνικοποίησης του εφήβου, στη μαθησιακή του πορεία και κυρίως στην ικανότητά του να επιλύει τα όποια προβλήματα αναφύονται.

Ευρυδίκη Παπάζογλου